Serdecznie zapraszamy na kolejne posiedzenie seminarium "Filozofia kognitywistyki", które odbędzie się w piątek 3 kwietnia 2009. Spotkanie będzie poświęcone operacjonalizacji ucieleśnienia; przedstawione zostaną na ten temat dwa referaty. Dawid Lubiszewski (UMK) opowie o iluzji gumowej ręki, a Anna Karczmarczyk (UMK) o złudzeniach w całościowym doświadczeniu własnego ciała.
Seminarium ma charakter otwarty i odbywa się w piątki, w IFiS PAN, w Pałacu Staszica, sala 154, godzina 11:00.
Niżej streszczenia obu wystąpień.
UCIELEŚNIENIE: PRÓBY OPERACJONALIZACJI
Operacjonalizacja ucieleśnienia – doświadczenie siebie – na przykładzie iluzji gumowej ręki
Dawid Lubiszewski
Instytut Filozofii UMK
Naszym celem jest przedstawienie prowadzonych aktualnie eksperymentalnych badań nad doświadczaniem własnego ciała. Badania te mają u swoich początków próby zrozumienia samoświadomości, a dokładniej doświadczenia ciała własnego jako cielesnego Ja, innymi słowy cielesnych podstaw samoświadomości. Jednym z najbardziej znanych eksperymentów
najczęściej przytaczanych w tego typu badaniach to iluzja gumowej reki (IGR).
Eksperyment z IGR polega na jednoczesnym stymulowaniu ręki badanego i sztucznej gumowej ręki. Stymulowana ręka uczestnika jest zasłonięta tak, że badany zamiast swojej lewej ręki widzi gumową. Po kilku minutach stymulacji, badany zaczyna „czuć” dotykanie gumowej ręki. Większość przebadanych odczuwała iluzję, w której mieli wrażenie, że czują dotykanie widzianego pędzla tak, jakby gumowa ręka była ich własną ręką. By iluzja się pojawiła: wymagana jest synchroniczna stymulacja oraz widzenie dotykania, czyli dopasowanie prioproceptywno-wzrokowe. Dla naszej samoświadomości znaczenie ma wiele elementów, które do tej pory nie były brane pod uwagę, a dzięki tym eksperymentom nie tylko je odkrywamy ale i możemy nimi manipulować. Niektóre z elementów jak znaczenie dotyku i wzroku były już znane wcześniej. Zatem możemy podejrzewać, że z naszych badań będą wynikać ciekawe wnioski. W badaniach podwójną rolę odgrywają uczestnicy, którzy wraz z eksperymentatorami tworzą ankiety do badań, gdyż stawiane są otwarte pytania. Tym samym badacz nie wymyśla wszystkiego. Otrzymane wyniki za pomocą ankiet, zachowanie badanego, analiza statystyczna i wyniki otrzymane za pomocą rezonansu magnetycznego wzięte razem umożliwiają operacjonalizację doświadczenia
Operacjonalizacja ucieleśnienia na przykładzie badania złudzeń w całościowym doświadczeniu własnego ciała
Anna Karczmarczyk
Instytut Filozofii UMK
Dla tworzenia się najprostszej formy ucieleśnionej samoświadomości kluczowe jest zdaniem Thomasa Metzingera poczucie identyfikowania się z własnym ciałem jako całością, oprócz uznawania za własne poszczególnych jego części (Blanke, Metzinger, 2009). Stąd też zaprezentowana zostanie analiza zjawisk autoskopowych, w tym przede wszystkim doświadczenia bycia poza ciałem, w których dochodzi do nieprawidłowości w doświadczaniu całego swojego ciała. Analiza omawianych zaburzeń pozwala na próbę wyodrębnienia komponentów doświadczenia ciała oraz obserwowanie ich wzajemnych powiązań. Dzięki temu możliwe jest projektowanie sytuacji eksperymentalnych, w których dochodzi do manipulowania poszczególnymi elementami doświadczenia swojego ciała i przewidywania możliwych efektów takiej manipulacji (jak np. błędów w określaniu przestrzennej lokalizacji swojego ciała). Omawiane będą m.in. eksperymenty Blankego, Lenggenhager (2007), Ehrssona (2007), jako rozszerzenie modelu badawczego realizowanego w eksperymentach w gumową dłonią oraz jako przykłady rozwijającego się w kognitywistyce psychometrycznego
podejścia do kwestii ucieleśnienia. W myśl tego podejścia, doświadczenie własnego ciała to zjawisko psychologiczne, które można i należy opisywać w sposób umożliwiający jego zoperacjonalizowanie, tj. za pomocą definicji, które będą wskazywać na sposób pomiaru interesującego nas doświadczenia (Longo i in., 2008). Dlatego też omówiona zostanie tutaj metodologia stosowana w najnowszych eksperymentach: modele badań, wykorzystywane narzędzia badawcze oraz sposoby statystycznej analizy wyników (współczesna metodologia badań nad własnym ciałem zostanie przy tym odniesiona do pierwszych w psychologii prób
ustalania zmiennych charakterystycznych dla doświadczania ciała, podejmowanych przykładowo w nurcie psychofizjologii). Uwaga zostanie skierowana na proces wyodrębniania pojęciowych składników poczucia własnego ciała w oparciu o weryfikujące je dane, dostarczane przez przywoływane eksperymenty i badania.
Rozważania prowadzone w temacie prezentacji mają na celu podkreślenie znaczenia operacjonalizowania ucieleśnienia, jako metody interdyscyplinarnego i precyzyjnego opisu poczucia ciała.
Literatura:
Blanke, O., Metzinger, T. (2009). Full-body illusions and minimal phenomenal selfhood. Trends in Cognitive Sciences, 13 (1), s. 7-13.
Ehrsson, H.H. (2007). The experimental induction of out-of-body experiences. Science 317, s.1048.
Gallagher, S. (2007). Phenomenological and experimental contributions to understanding embodied experience. W: T. Ziemke, J. Zlatev, R. Frank, R. Dirven (red). Body, Language and Mind. Tom 1 (241- 263). Berlin: Mouton de Gruyter
Lenggenhager, B., Tadi, T., Metzinger, T., Blanke, O. (2007). Video ergo sum: manipulating bodily self-consciousness. Science 317, s. 1096-1099.
Longo M.R. i in. (2008). What is embodiment? A psychometric approach. Cognition 107, s. 978-998